Y Gweinidog Iechyd yn cyfarfod â chleifion diabetes a gweithwyr proffesiynol fel rhan o Wythnos Ymwybyddiaeth Diabetes

Gwnaeth y Gweinidog dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ymweld â Chanolfan Iechyd Glan yr Afon yr wythnos hon i ddarganfod sut mae cleifion diabetes math 2 yng Nghaerdydd a Bro Morgannwg yn elwa ar addysg arbenigol a gwaith atal.  

I gyd-fynd ag Wythnos Ymwybyddiaeth Diabetes, sy’n rhedeg o 12-18 Mehefin, gwnaeth Eluned Morgan a’r Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl Lynne Neagle gyfarfod â gweithwyr diabetes proffesiynol y bwrdd iechyd a siarad â phobl sydd wedi gweld eu bywydau’n cael eu trawsnewid gan wasanaethau cymunedol. 

Mae gan tua 190,000 o bobl yng Nghymru ddiabetes math 2 sy’n fwy cyffredin ymhlith y rheini sydd dros bwysau neu’n ordew, dros 40 oed, neu o darddiad Asiaidd, Affricanaidd-Caribïaidd neu ddu Affricanaidd. Os na chaiff ei drin, gall y cyflwr arwain at amrywiaeth o gymhlethdodau gan gynnwys problemau llygaid a thraed, trawiad ar y galon, strôc, a niwed i'r arennau.  

Mae symptomau nodweddiadol math 2 yn cynnwys yr angen i basio dŵr yn aml, teimlo'n sychedig iawn, teimlo'n fwy blinedig nag arfer a cholli pwysau yn annisgwyl. Fodd bynnag, gall cleifion math 2 ‘leddfu’ diabetes pan fydd eu lefelau siwgr yn y gwaed wedi dychwelyd i normal trwy ddeiet, newid ffordd o fyw a thriniaeth. 

Yng Nghanolfan Iechyd Glan-yr-afon ddydd Llun, Mehefin 12, dangoswyd i ddau weinidog Llywodraeth Cymru yr ystod o wahanol wasanaethau GIG ar hyd 'taith claf' math 2, gan gynnwys gwaith deietegwyr iechyd y cyhoedd, Rhaglen Atal Diabetes Cymru Gyfan, sesiynau diabetes sy'n benodol i ddiwylliant, y cwrs hunanreoli X-Pert chwe wythnos a gwaith lleddfu diabetes. 

Mae Melanie Gray, Arweinydd Rhaglen Atal Diabetes Cymru Gyfan Caerdydd a’r Fro, yn gweithio gyda gweithwyr cymorth ar draws y rhanbarth i ddarparu ymyriadau 30 munud i bobl sydd wedi’u nodi fel rhai sydd â ‘risg uchel’ o ddatblygu diabetes math 2. Yna mae'r tîm yn annog y bobl hyn i wneud newidiadau maeth a ffordd o fyw i ddod â'u siwgrau gwaed i lawr. 

Melanie Gray

“Mae dulliau atal yn hynod fuddiol, felly rydym am roi’r offer i bobl reoli eu siwgrau gwaed, newid eu ffordd o fyw a’u hatal rhag cael diagnosis o ddiabetes math 2 yn y lle cyntaf,” meddai. 

“Yng Nghaerdydd rydym yn gymuned hynod amrywiol, felly mae angen i ni hefyd gefnogi pobl gyda chyngor a maeth sy'n benodol i ddiwylliant, ac rydym yn cynnig gwasanaethau cyfieithu ac adnoddau i roi'r hyder i bobl wneud y newidiadau cywir i'w bywydau. 

“Mae diabetes math 2 yn un o’r problemau iechyd mwyaf sy’n ein hwynebu yng Nghymru, yn enwedig wrth i fwy o bobl fynd dros bwysau neu’n ordew. Ond os yw diabetes rhywun yn cael ei reoli’n dda, mae’n lleihau’r baich ar eu hiechyd corfforol a meddyliol ac yn caniatáu iddynt fyw bywyd normal.” 

Un claf sydd wedi elwa’n fawr o wasanaethau diabetes math 2 yw Kathryn Lock, o Bentwyn, Caerdydd, a gafodd ddiagnosis o’r cyflwr tua 20 mlynedd yn ôl. Rhoddwyd tabledi ac inswlin iddi i ddod â'i siwgrau gwaed i lawr ac roedd hefyd o dan gastroenteroleg ar gyfer problemau treulio difrifol. 

“Roeddwn i'n mynd yn fwyfwy sâl ac fe gyrhaeddais y pwynt lle nad oeddwn i eisiau bwyta,” meddai. “Rwy’n cofio crio ar lawr yr ystafell wely yn dweud na allwn fynd ymlaen fel hyn.” 

Ar ôl cyfnod ar y cwrs hunanreolaeth X-Pert, cafodd ei rhoi ar y cwrs lleddfu ddiabetes, a chafodd ddeiet o ysgytlaethau arbenigol ar gyfer brecwast, cinio, swper ac ychydig cyn gwely. Gwnaeth hyn newid ei bywyd yn ddramatig. 

“Os bydd unrhyw un yn rhoi cynnig ar yr opsiwn hwn byddwn yn argymell rhoi pythefnos i chi'ch hun, i ddod dros yr her gychwynnol,” esboniodd. “Rydych chi'n teimlo eich bod chi'n cael popeth sydd ei angen arnoch chi [o'r ysgytlaethau]. Mae yna opsiynau melys a sawrus.   

“Cyn yr ysgytlaethau roeddwn i ar lawer o feddyginiaethau iechyd meddwl, ar beta-atalyddion ar gyfer pwysedd gwaed uchel, sefydlogwyr hwyliau, roeddwn yn chwistrellu inswlin bum gwaith y dydd a chefais chwistrelliad arall ar gyfer colli pwysau. Ond ers dechrau'r rhaglen hon tua 18 mis yn ôl rydw i wedi dod oddi ar fy holl inswlin, yr holl feddyginiaeth iechyd meddwl, yr holl beta-atalyddion. 

“Rwy’n teimlo’n iachach, yn llawn cymhelliant, ac mae gen i fywyd nawr.” 

Kathryn Lock

Gwnaeth Kathryn ganmol Catherine Washbrook, Arweinydd Maeth a Deieteg Cymru Gyfan ar gyfer Diabates ac Atal Diabetes, am deilwra’r rhaglen lleddfu diabetes i weddu i’w hanghenion. “Nid dim ond rhoi’r pedwar ysgytlaeth i mi y mae hi’n ei wneud, mae hi gyda fi bob cam o’r ffordd yn gofyn sut mae fy iechyd wedi bod, sut rydw i’n ymdopi. Mae ei chefnogaeth emosiynol wedi bod yn wych.”  

Roedd ymweliad y Gweinidog Iechyd â Chanolfan Iechyd Glan yr Afon yn cyd-daro â datganiad ansawdd newydd gan Lywodraeth Cymru sy'n nodi'r blaenoriaethau gwasanaeth allweddol a'r disgwyliadau cenedlaethol ar gyfer datblygu gwell gofal diabetes.  

Mae'n rhoi pwyslais ar ofal cefnogol da: helpu pobl i ddysgu sut i reoli eu cyflwr yn dda trwy gymryd rhan mewn rhaglenni addysgol, cael cefnogaeth reolaidd gan wasanaethau gofal iechyd, a gwella mynediad at dechnoleg diabetes a all helpu pobl i reoli'r cyflwr. 

Dywedodd Eluned Morgan: “Mae’r datganiad ansawdd yn nodi sut y bydd y GIG yn gwneud diagnosis ac yn helpu pobl i reoli eu diabetes. Mae'n nodi'r blaenoriaethau cenedlaethol ar gyfer datblygu gwasanaethau ac mae'n canolbwyntio'n benodol ar atal diabetes math 2 ac yn ehangach atal y cymhlethdodau difrifol a all ddod gyda diabetes. 

“Mae diabetes hefyd yn cael effaith sylweddol ar ein GIG. Rydym yn buddsoddi mewn rhaglenni sy’n cefnogi pobl i gyrraedd pwysau iach – sef yr ataliad gorau yn erbyn diabetes 2. Fodd bynnag, mae’n amlwg bod yn rhaid inni wneud mwy i atal achosion o ddiabetes math 2, sy’n cyfrif am tua 90% o achosion newydd. 

“Mae angen i ni wneud newidiadau systemig mawr i greu amgylcheddau sy'n annog pobl i fod yn fwy egnïol. Yn yr un modd, mae angen inni sicrhau bod pawb yng Nghymru yn gallu cael gafael ar fwyd iachus fforddiadwy. Mae’r newidiadau hyn yn ymestyn y tu hwnt i’r GIG ac mae angen i bawb yn ein cymdeithas wneud eu rhan gan gynnwys helpu i gymryd y pwysau oddi ar wasanaethau’r GIG.” 

I gael rhagor o wybodaeth am wasanaethau diabetes ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro, ewch yma