Safle cyntaf Cymru ar gyfer y treial MS cynyddol cyntaf yn y byd yn agor yn Ysbyty Athrofaol Cymru

4 Medi 2023

Mae'r safle cyntaf yng Nghymru ar gyfer y mega-dreial cyntaf yn y byd i bobl sy'n byw gyda mathau cynyddol o sglerosis ymledol (MS) wedi agor yn Ysbyty Athrofaol Cymru yng Nghaerdydd.

Treial platfform aml-fraich, aml-gam (MAMS) a ariennir gan y Gymdeithas MS, yw Octopus, sydd wedi'i gynllunio i drawsnewid y ffordd y mae triniaethau ar gyfer MS cynyddol yn cael eu profi - a bydd yn gweithio hyd at dair gwaith yn gyflymach na threialon traddodiadol. Mae'r un dull wedi newid sut mae dynion â chanser y prostad ledled y byd yn cael eu trin. Mae wedi ateb wyth cwestiwn ymchwil am driniaethau mewn dim ond 15 mlynedd, yn hytrach na’r50 mlynedd neu fwy y byddai wedi’i gymryd gan ddefnyddio cynllun treial traddodiadol. 

Mae dros 130,000 o bobl yn byw gydag MS yn y DU, gan gynnwys dros 5,600 yng Nghymru. I'r degau o filoedd sydd â'r math cynyddol* does ganddyn nhw fawr ddim sy’n gallu atal eu MS rhag gwaethygu. Caiff cynnydd anabledd ei achosi gan ddirywiad nerfau yn yr ymennydd - rhywbeth sy'n digwydd i bob un ohonom wrth i ni heneiddio. Mewn MS a chyflyrau niwroddirywiol eraill, fel Alzheimer a Parkinson's, mae hyn yn digwydd yn gyflymach. Er gwaethaf hyn, nid oes unrhyw driniaethau sy'n targedu hyn.  

Dros nifer o flynyddoedd, gwnaeth grŵp o arbenigwyr gwyddonol a chlinigol byd-enwog, yn ogystal â phobl sy'n byw gydag MS, adolygu a rhestru triniaethau posibl. Roeddent yn canolbwyntio ar gyffuriau presennol a ddefnyddir mewn cyflyrau eraill sydd â’r potensial i amddiffyn nerfau. Cafodd y ddau ymgeisydd gorau, R/S asid alffa lipoig a metformin, eu dewis gan y tîm treialu fel y ddau gyffur cyntaf i'w profi ym 'mreichiau' Octopws.

Mae Octopws yn cael ei arwain gan ymchwilwyr o Ganolfan MS Queen Square ac Uned Treialon Clinigol MRC yng Ngholeg Prifysgol Llundain (UCL). Mae Ysbyty Athrofaol Cymru yn un o hyd at 30 o safleoedd a fydd yn agor o amgylch y DU yn y pen draw, a dechreuodd recriwtio ei gyfranogwyr cyntaf yn gynharach y mis hwn.  

Cafodd Lisa Haines, 55, o Drelái ddiagnosis o MS sy'n gwaethygu'n raddol o'r dechrau'n deg heb unrhyw gyfnodau o wella o gwbl yn 2006, dri mis ar ôl cael ei hail blentyn. Yn 2009 fe'i gorfodwyd i ymddeol yn feddygol oherwydd blinder difrifol. Y cyn-gynghorydd gwasanaeth cwsmeriaid bancio yw'r cyfranogwr cyntaf i ymuno â threial Octopus yng Nghaerdydd.

Dywedodd: “Yn 2017 es i Fecsico a thalu'n breifat am drawsblaniad bôn-gelloedd Hematopoietig (HSCT) gan nad oedd triniaethau cymwys i mi yn y DU. Roedd yn wych, ac ar ôl y driniaeth diflannodd llawer o’m symptomau, fel y blinder, niwl yr ymennydd a chruchguriadau'r galon. Roedd fy mhledren hefyd yn llawer gwell am ychydig. Ond tua 2019 dechreuais gael poen yn fy nghefn a effeithiodd ar fy nghoesau. Roeddwn i'n ceisio gwneud ymarfer corff a gwneud cymaint ag y gallwn ond rhoddodd stop ar bopeth. 

“Mae'r boen yn fy nghefn yno bob amser ond rwy’n cael dyddiau gwael a dyddiau gwell. Rwy'n credu ei fod wedi gwaethygu dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf o beidio â mynd allan yn ystod y pandemig. Rwy'n dal i gerdded ond mae fy symudedd yn gwaethygu llawer. Mae angen i mi ddefnyddio fy sgwter symudedd i fynd o gwmpas y tu allan - mae'n fendith mewn sioeau ceir yr ydym wrth ein bodd yn mynd iddynt. Mae fy mlinder hefyd wedi ailddechrau gan fy mod yn teimlo'n waeth nawr nag yr oeddwn ddeng mlynedd yn ôl.”

Ychwanegodd: “Gwelais dreial Octopus mewn rhai mannau a chofrestrais drwy'r Gymdeithas MS a Chofrestr y DU. Roeddwn i'n gwybod ei fod yn mynd i fod yn dreial cenedlaethol sy'n rhoi cynnig ar rywbeth gwahanol ac yn cael canlyniadau yn llawer cyflymach. 

“Roeddwn i'n teimlo'n wych pan gefais le ar y treial. Doeddwn i ddim yn gallu credu’r peth! Nid oes unrhyw beth arall i bobl ag MS sy'n gwaethygu'n raddol o'r dechrau'n deg heb unrhyw gyfnodau o wella o gwbl, felly does gen i ddim byd i'w golli. Ac os nad yw'n fy helpu i, yna gall fod yn ymchwil i rywun yn y dyfodol. Mae MS yn gyflwr mor erchyll ond rwy'n byw mewn gobaith!”

Mae Dr Emma Tallantyre, Arweinydd recriwtio Octopus a Phrif Ymchwilydd yn Ysbyty Athrofaol Cymru, wedi bod yn gweithio mewn treialon MS ers 15 mlynedd. Dywedodd: “Mae MS cynyddol yn parhau i fod yn angen heb ei ddiwallu, yng Nghymru a ledled y byd. Mae Octopus yn dreial nodedig, un o'r cyntaf o'i fath mewn MS. Er bod triniaethau wedi'u hail-bwrpasu wedi'u defnyddio o'r blaen, mae hon yn ffordd daclus iawn o'u defnyddio i ddod â mwy o effeithlonrwydd - dyna sydd ei angen arnom. 

“Mae hwn yn gyfle mor gyffrous i bobl, fel Lisa, nad oes ganddynt unrhyw opsiynau triniaeth neu opsiynau prin ar hyn o bryd i gael rhywbeth a allai addasu clefydau. Ac mae'n wych teimlo, er ei bod yn wlad gymharol fach, y gallai'r DU fod yn gyfrifol am symud pethau ymlaen i bobl ag MS ar raddfa fyd-eang.”

Meddai Shelley Elgin, Cyfarwyddwr Gwlad Cymdeithas MS Cymru: “Rydym yn falch iawn o weld safle treial Octopus yn agor yng Nghaerdydd. Mae dros 5,600 o bobl yn byw gydag MS yng Nghymru — dros 130,000 ledled y DU — ac mae gan filoedd ffurfiau cynyddol sydd heb unrhyw beth i atal eu MS rhag gwaethygu. Ni fyddwn yn stopio nes bod gennym driniaethau sy'n trawsnewid bywydau pawb sydd ag MS.”