Fiona Kinghorn i dderbyn gradd er anrhydedd gan Brifysgol Met Caerdydd

Dyfarnwyd doethuriaeth er anrhydedd i Fiona Kinghorn, Cyfarwyddwr Gweithredol Iechyd y Cyhoedd Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro, gan Brifysgol Metropolitan Caerdydd.

Cafodd swyddog gweithredol medrus y bwrdd iechyd, a fydd yn derbyn y radd yn swyddogol yn ei chyflwyniad ddydd Llun, 24 Gorffennaf, ei chanmol gan y brifysgol am fod yn “unigolyn ysbrydoledig” ac yn “fodel rôl rhagorol” i fyfyrwyr a graddedigion.

Mewn gyrfa sy'n rhychwantu 40 mlynedd, gyda rhan fawr o hynny yn y GIG, mae Fiona wedi datblygu cyfoeth o brofiad ar draws ystod o feysydd clinigol ac iechyd cyhoeddus gwahanol. Mae hi hefyd wedi astudio a gweithio yn Ewrop, y Dwyrain Canol ac Affrica cyn treulio'r 15 mlynedd diwethaf mewn swyddi meddygon ymgynghorol a rolau arwain mewn sawl sefydliad GIG Cymru.

Dim llawer mwy na blwyddyn ar ôl ymgymryd â'i rôl bresennol ym mis Hydref 2018, galwyd arni i arwain yr ymateb iechyd y cyhoedd i’r pandemig Covid-19 ar gyfer Caerdydd a'r Fro, gan gynnwys y dull diogelu iechyd rhanbarthol a chyda chyfrifoldeb dros drefniadau profi a brechu torfol y boblogaeth leol.

Drwy gydol y cyfnod hwnnw, gweithiodd yn agos gyda llywodraeth leol a phartneriaid strategol allweddol eraill, gan gynnwys Prifysgol Metropolitan Caerdydd a'r sector academaidd yn gyffredinol, i sicrhau bod cymunedau'n cael eu diogelu.

Mae hi hefyd wedi meithrin cysylltiadau agos ag Ysgol Chwaraeon a Gwyddorau Iechyd Met Caerdydd ar weithgarwch corfforol a chwaraeon Symud Mwy Caerdydd, mudiad cymdeithasol sy'n defnyddio dull systemau cyfan i wneud gweithgarwch corfforol yn norm yn y ddinas.

Wrth sôn am y ddoethuriaeth er anrhydedd, dywedodd Fiona: Rydw i’n teimlo’n hynod falch. Rydw i wedi gweithio'n galed iawn dros bopeth rydw i erioed wedi'i dderbyn, felly mae cael cymaint o anrhydedd i gydnabod fy ngwaith yn hyfryd ac yn wylaidd iawn. Roedd y newyddion yn sioc enfawr i fi.

“Rydw i a'm tîm gwych, gyda llywodraeth leol ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, wedi gweithio ochr yn ochr â Met Caerdydd yn ystod y pandemig i sicrhau y gallai'r brifysgol — yn ogystal â sefydliadau academaidd eraill — barhau'n sefydliadau hyfyw yn ystod y pandemig a chadw eu myfyrwyr a'u gweithwyr yn ddiogel.

“Rwyf hefyd wedi bod yn gweithio gyda thîm arwain y brifysgol i ganfod sut allwn gysylltu uchelgeisiau chwaraeon a gweithgarwch corfforol. Yn draddodiadol roedd y termau 'chwaraeon' a 'gweithgarwch corfforol' yn gwbl ar wahân, ond rydyn ni wedi dod at ein gilydd i gynnig gweledigaeth sy'n uno eu priod gryfderau ac yn adeiladu arnynt.”

Dywedodd Deon Ysgol Chwaraeon a Gwyddorau Iechyd Prifysgol Metropolitan Caerdydd, yr Athro Katie Thirlaway: “Drwy ei gwaith ym maes iechyd y cyhoedd, mae Fiona wedi cael effaith sylweddol ar ddiogelu a hybu iechyd a lles pobl yng Nghaerdydd a'r Fro a ledled Cymru.

“Mae'n siŵr y bydd yr ymroddiad y mae Fiona wedi'i ddangos i'w diwydiant a thrwy fynd i'r afael ag anghydraddoldebau iechyd yn ffynhonnell ysbrydoliaeth wirioneddol i'n graddedigion wrth iddynt ddechrau ar gam nesaf eu bywydau.”

Yn wreiddiol o Jedburgh yng Ngororau'r Alban, gadawodd Fiona gartref yn 18 oed i weithio fel bwrsar domestig cynorthwyol yng Ngholeg Goldsmiths Llundain cyn gwneud cais llwyddiannus am hyfforddiant nyrsio yng Nghaeredin, gan arbenigo ar ôl iddi gymhwyso mewn wroleg a niwrolawdriniaeth.

Ond dywedodd Fiona ei bod bob amser yn awyddus i archwilio meysydd eraill i ddatblygu ei llwybr gyrfa a throdd ei golygon at iechyd y cyhoedd ar ôl cyfnod yn astudio Ffrangeg a Chysylltiadau Rhyngwladol ym Mhrifysgol Aberdeen, a thrwy weithio mewn rolau a lleoliadau gwahanol yn rhyngwladol.

Roedd hyn yn cynnwys cyfnod blwyddyn o hyd yn Saudi Arabia lle bu'n gweithio fel nyrs mewn uned feddygol yn Ysbyty Lluoedd Diogelwch Riyadh, i hunan-ariannu ei gradd Meistr mewn iechyd y cyhoedd ym Mhrifysgol Caerdydd. Cafodd gyfnod dilynol arall yn gweithio dramor hefyd, y tro hwn gyda'r asiantaeth gymorth Medecins Sans Frontieres yn cefnogi ffoaduriaid o’r Congo yng ngogledd Zambia - man lle daeth ei Ffrangeg yn sicr yn ddefnyddiol.

Yn ystod ei chyfnod o dri mis yno, gwelodd Fiona realiti creulon bywyd ffoaduriaid a goruchwyliodd wasanaethau iechyd lleol a oedd yn trin cleifion a oedd yn profi diffyg maeth, problemau anadlu, clefydau gastroberfeddol a malaria ymhlith llawer o gyflyrau eraill. Yno y bu iddi fireinio ei sgiliau ymhellach mewn epidemioleg gymhwysol, arolygon maethol a brechiadau torfol.

Ond dywedodd Fiona ei bod bob amser wedi cael ei denu yn ôl i'r DU a, dros ddegawd a mwy, adeiladodd bortffolio trawiadol o waith ymchwil gwella iechyd y cyhoedd cyn cael ei rôl Cyfarwyddwr Iechyd y Cyhoedd locwm cyntaf ym Mwrdd Iechyd Lleol Rhondda Cynon Taf, ac yn dilyn hyn ym Mwrdd Iechyd Lleol Bro Morgannwg.

Yn ystod yr wyth mlynedd ganlynol yn gweithio fel meddyg ymgynghorol o fewn Bwrdd Iechyd mwy o faint ac integredig Prifysgol Caerdydd a'r Fro, cafodd Fiona rôl Dirprwy Gyfarwyddwr Iechyd y Cyhoedd ac yna daeth yn Gyfarwyddwr Iechyd y Cyhoedd Dros Dro am y tro cyntaf ar ddiwedd 2016 pan oedd y Bwrdd Iechyd yn wynebu rhai heriau go iawn - cyfnod y mae'n cyfaddef ei fod yn anodd i bawb dan sylw.

Ond her fach iawn oedd hon o'i chymharu â dechrau ei hail flwyddyn fel Cyfarwyddwr Gweithredol Iechyd y Cyhoedd pan darodd Covid-19 y DU am y tro cyntaf. Gan arwain ar ddiogelu iechyd cyhoeddus rhanbarthol gyda phartneriaid, ac ar brofion ac imiwneiddio torfol, disgrifiodd Fiona y llwyth gwaith a’r broses o weithredu polisi newydd a oedd yn newid yn barhaus fel cyfnod “di-baid”.

“Ymhell cyn Profi, Olrhain, Diogelu roedd angen i ni greu system gyfan o brofion torfol. Roedd gan ein Bwrdd Clinigol Gofal Cymunedol a Chanolraddol lawer o gyfrifoldeb yn hynny o beth. Roedd yn gyfnod o newid cyflym, gyda gofynion cyson ar ddarparu ac addasu'r gwasanaethau hyn ar raddfa fawr,” ychwanegodd.

“Roeddech chi’n gweithio o fore tan nos. Byddech chi'n gweld pobl yn aros tan hanner nos yn ceisio gwneud pethau'n iawn. Yna, unwaith y sefydlwyd Profi, Olrhain, Diogelu, roeddem yn cynllunio ar gyfer rhaglen imiwneiddio torfol ar raddfa nad oeddem erioed wedi'i gweld yn ein bywydau.

“Rwy'n credu bod y cyfnod cyfan wedi gwneud i mi sylweddoli pa mor rhagorol ac ymroddedig yw’r timau sydd gennym, nid yn unig yn y Bwrdd Iechyd ond ein partneriaid hefyd. Gwnaethom gryfhau ein cydberthnasau ac roedd gennym nod cyfunol o amddiffyn a chefnogi ein poblogaethau lleol drwy'r cyfnod hwn.”

Dywedodd Fiona mai un o'r heriau mwyaf sy'n wynebu iechyd y cyhoedd yng Nghaerdydd a Bro Morgannwg yw mynd i'r afael ag anghydraddoldebau, neu wahaniaethau annheg, rhwng gwahanol gymunedau.

“Sgil-effeithiau anghydraddoldebau ar fywydau pobl yw un o'r heriau mwyaf sydd gennym, ac o ganlyniad i hynny mae'n weddol glir y bu effaith ar iechyd cyffredinol llawer o bobl yn ystod y pandemig - gan gynnwys eu hiechyd corfforol ac emosiynol,” cyfaddefodd.

“Mae gwaith gwych yn mynd rhagddo i fynd i'r afael â'r materion hyn, ond mae angen i ni barhau i wthio a gyrru hynny yn ei flaen dros y blynyddoedd lawer i ddod.”