'Cefais glwy'r pennau pan oeddwn yn blentyn ac es i'n gwbl fyddar yn fy nghlust dde'

Yn ddim ond pedair oed, cafodd Emma Davies-McIntosh glwy'r pennau - salwch nad oedd ei theulu byth yn dychmygu y byddai’n gadael creithiau parhaol.

Ond y tu ôl i'r pen tost a'r blinder, roedd rhywbeth mwy sinistr yn datblygu. Heb yn wybod i'w rhieni, gwnaeth y feirws achosi iddi golli ei chlyw mewn un glust, gan newid cwrs ei bywyd am byth.

Mae Emma bellach yn aelod gwerthfawr o Dîm Iechyd y Cyhoedd Caerdydd a'r Fro, ac mae wedi rhannu ei stori i annog rhieni i sicrhau bod eu plant yn cael eu brechu yn erbyn y frech goch, clwy'r pennau a rwbela ar y cyfle cynharaf.

“Os bydd cyfraddau brechu yn dechrau gostwng, byddwn yn dechrau gweld achosion o glefydau heintus mewn niferoedd mwy sylweddol - a gall cyflyrau fel y frech goch a chlwy'r pennau fod yn ddifrifol iawn, yn enwedig i blant,” esboniodd.

“Rwyf wedi cael colled clyw parhaol o ganlyniad i glwy'r pennau, ac wrth i mi feddwl am heneiddio, rwy'n ofni colli fy nghlyw yn llwyr.”

Wrth i'r blynyddoedd fynd heibio, dechreuodd rhieni Emma sylwi ei bod hi bob amser yn rhoi'r ffôn i'w chlust chwith yn lle ei chlust dde.

“Ond nid nes i mi fynd i'r ysgol - a dechrau cael profion clyw mewn amgylchedd ysgol - y cafodd fy rhieni wybod fy mod i'n fyddar ar fy ochr dde,” ychwanegodd Emma, a gafodd ddiagnosis o golled clyw yn saith oed.

“Efallai nad oeddwn wedi sylwi ar fy mhroblem clyw yn y ffordd y gallai fy rhieni fod wedi disgwyl i mi wneud hynny.”

Ar ôl ei diagnosis, cynghorwyd Emma i eistedd ym mlaen yr ystafell ddosbarth yn yr ysgol i wneud yn siŵr ei bod yn ddigon agos i glywed yr athrawon.

“Ond wrth i mi fynd yn hŷn - ac eisiau bod yn fwy cŵl a chymysgu mwy gyda fy ffrindiau - roeddwn i'n rhoi fy hun mewn mannau lle nad oeddwn i'n gallu clywed beth oedd yn digwydd,” cyfaddefodd.

“Efallai roeddwn i’n teimlo ychydig o gywilydd oherwydd fy ‘anabledd’ fel yr oedd yn cael ei alw, ac roeddwn i weithiau'n tynnu'n ôl o sgyrsiau ac yn sefyll yn dawel yn y gornel oherwydd roeddwn i'n ofni peidio â chlywed pethau'n iawn.”

Pan adawodd Emma yr ysgol uwchradd, ymunodd â Chorfflu Hyfforddi Swyddogion y Brifysgol, uned hyfforddi wrth gefn y Fyddin Brydeinig sy'n helpu myfyrwyr i ddatblygu sgiliau arwain a phrofiad milwrol.

“Agorodd y cyfle i mi ymuno â'r Fyddin. Roeddwn i bob amser yn gwybod y byddai’r nam ar fy nghlyw yn rhwystr i hynny, ond roeddwn yn benderfynol ac yn ystyfnig,” ychwanegodd.

“Ar ôl tair blynedd, fe wnes i gais i Fwrdd y Comisiynau Rheolaidd sy'n penderfynu a ydych chi'n iawn i fynd i Sandhurst ar gyfer Hyfforddiant Swyddogion y Fyddin - ac fe wnes i basio. Ar y pwynt hwnnw efallai yr es i ychydig yn rhy gyffrous amdano a dechreuais gynllunio fy nyfodol.

“Yna cefais i’r prawf meddygol - ac fe wnes i fethu. Cafodd fy mreuddwydion eu chwalu mewn un eiliad. Roedd yn ddinistriol.”

Ailhyfforddodd Emma ac arweiniodd at ddilyn gyrfa lwyddiannus ym maes iechyd y cyhoedd. Bellach mae hi'n gweithio fel Prif Ymarferydd Iechyd y Cyhoedd yn Nhîm Iechyd y Cyhoedd Caerdydd a'r Fro sy'n arbenigo mewn imiwneiddiadau plentyndod.

Mae'n credu bod ei diagnosis o glwy'r pennau a'i cholled clyw dilynol wedi ei denu tuag at y llwybr gyrfa gwahanol hwn.

“Fel oedolyn dwi wedi dod yn fwy hyderus wrth ddweud wrth bobl fy mod i'n fyddar, ond nawr fy mod i’n gweithio yn y Tîm Iechyd y Cyhoedd, rwy'n dweud wrthyn nhw fy mod i'n fyddar oherwydd fy mod i wedi cael clwy'r pennau yn blentyn,” esboniodd.

“Ond ymunais â'r tîm hefyd ar gyfer penderfynyddion ehangach iechyd; y pethau mewn bywyd nad oes gennym reolaeth drostynt megis cyflwr ein hamgylchedd ffisegol, ein geneteg, ein lefel incwm ac addysg, a'n cydberthnasau.

“Yr hyn a sylweddolais yw bod brechu yn ddewis y gallwch ei wneud. Mae'n rhad ac am ddim, mae'n hygyrch a gallwn ei ddefnyddio i atal ein plant rhag dioddef niwed difrifol.”

Y brechlyn dau ddos o'r frech goch, clwy'r pennau a rwbela (MMR) yw'r ffordd fwyaf diogel a mwyaf effeithiol o helpu i amddiffyn yn erbyn pob un o'r tri haint. Maent yn cael eu rhoi fel mater o drefn i fabanod a phlant bach mewn practisau meddygon teulu - ond nid yw byth yn rhy hwyr i ddal i fyny.

Mae achosion o'r frech goch wedi digwydd ar draws sawl rhan o'r DU yn ystod y misoedd diwethaf oherwydd bod nifer y bobl sy’n manteisio ar y brechlyn MMR wedi gostwng. Bu babi bach farw yng Nglannau Mersi ym mis Gorffennaf 2025 oherwydd hyn hefyd.

Ychwanegodd Emma: “Fel cymdeithas, rwy'n credu ein bod ni wedi anghofio'r cymhlethdodau difrifol a all ddod gyda'r cyflyrau hyn, ac rydym bron yn meddwl bod y clefydau heintus hynny wedi'u dileu. Y ffaith yw, cawsant eu dileu oherwydd brechu ac maent bellach yn dod yn ôl.

“Mae gennym y pŵer i amddiffyn ein plant rhag y risgiau hyn.”

Yn 2026, mae cynlluniau i ychwanegu varicella (brech yr ieir) at y brechlyn ar gyfer plant ifanc, gan ei wneud yn frechlyn MMRV.

Ar hyn o bryd, mae meddygon teulu yn gwahodd plant i dderbyn y brechlyn MMR dau ddos yn 12 mis oed (dos cyntaf) a 3 blwydd a 4 mis oed (ail ddos), ond o Ionawr 1, 2026, bydd plant yn cael cynnig eu hail ddos yn 18 mis oed.

Os hoffech ragor o wybodaeth am y brechlyn MMR, cysylltwch â'r Tîm Iechyd Plant Lleol ar 02921 836926 neu 02921 836929. Am ragor o wybodaeth am y brechlyn MMR, ewch i wefan Iechyd Cyhoeddus Cymru.

Ychydig o bwyntiau pwysig am y frech goch

Y frech goch yw un o'r clefydau mwyaf heintus yn y byd. Os oes gan un person y frech goch, gallai 9 allan o 10 o'u cysylltiadau agos heb eu brechu gael eu heintio

Gall y frech goch fod yn llawer mwy difrifol na brech yn unig. Mae ganddi'r potensial i achosi cymhlethdodau difrifol fel colli golwg, colli clyw, niwmonia a llid yr ymennydd a all achosi anabledd gydol oes. Mewn amgylchiadau eithafol, gall y frech goch fod yn angheuol

Mae plant ifanc heb eu brechu a'r rhai sy'n feichiog yn wynebu'r perygl mwyaf o gymhlethdodau difrifol o'r frech goch

Os oes achos o'r frech goch wedi'i gadarnhau mewn ysgol, bydd yn rhaid i unrhyw gyswllt agos nad yw wedi'i frechu ynysu am 21 diwrnod. Gallai hyn amharu’n fawr ar addysg plentyn, ac mae'n debygol o effeithio ar rieni o ran trefniadau gwaith a gofal plant

Dylai unrhyw blentyn sy'n dangos y symptomau mwyaf cyffredin o’r ferch goch - fel brech, twymyn, peswch, trwyn yn rhedeg a llygaid coch - gael ei gadw gartref ac i ffwrdd o unrhyw leoliadau sy’n agored i niwed, fel ysbytai. Trefnwch apwyntiad meddyg teulu neu ffoniwch GIG 111 ar unwaith

Ychydig o bwyntiau pwysig am glwy’r pennau

Mae clwy'r pennau yn glefyd heintus iawn. Os oes gan un person glwy’r pennau, gallai 4 i 7 o'u cysylltiadau agos heb eu brechu gael eu heintio

Mae'r salwch yn dechrau gyda symptomau ysgafn fel pen tost, twymyn a blinder. Efallai na fyddwch yn sylweddoli ei fod yn effeithio ar eich plentyn ar y cam hwn (ond gall fod yn heintus o hyd). Mewn mwy na 70% o achosion clwy'r pennau, mae chwydd poenus wedyn yn digwydd yn y chwarennau parotid gan achosi bochau wedi chwyddo a gên dendr, chwyddedig. Efallai y bydd y chwydd yn digwydd ar un o ddwy ochr yr wyneb
Er y gall symptomau fod yn ysgafn, gall clwy'r pennau achosi cymhlethdodau difrifol fel colli clyw yn barhaol, enseffalitis, llid yr ymennydd ac orchitis (llid y ceilliau). Mae oedolion mewn mwy o berygl o gael llid yr ymennydd ac mae bechgyn yn fwy tebygol o brofi cymhlethdodau gan glwy'r pennau na merched

Ychydig o bwyntiau pwysig am y brechlyn MMR

Mae mwy na 88% o bobl sy'n cael y ddau ddos o'r brechlyn MMR yn cael eu hamddiffyn rhag clwy'r pennau

Mae mwy na 99% o bobl sy'n cael y ddau ddos o'r brechlyn MMR yn cael eu diogelu rhag y frech goch a rwbela, ac mae tua 88% yn cael eu hamddiffyn rhag clwy'r pennau
Nid yw byth yn rhy hwyr i gael y brechlyn MMR. Siaradwch â'ch meddyg teulu