Anrhydeddwyd y Cardiolegydd Ymgynghorol am wasanaethau i fethiant y galon

25 Chwefror 2025

Yn ystod Mis y Galon, mae'r Cardiolegydd Ymgynghorol yr Athro Zaheer Yousef, yn myfyrio ar fywyd a gyrfa hynod, a fydd yn fuan yn ei weld yn casglu OBE gan y Brenin.

Magwyd yr Athro Zaheer Yousef ar ystad tai cyngor yn Llundain ar ôl i'w deulu symud yno o Affrica. Tra yn yr ysgol feddygol nid oedd yn hyderus y gallai fynd i mewn i faes cystadleuol cardioleg. Bellach yn Gardiolegydd Ymgynghorol yn Ysbyty Athrofaol Cymru ac yn meddu ar restr drawiadol o gyflawniadau, mae Zaheer yn paratoi i fynd i Gastell Windsor ym mis Mawrth i dderbyn Urdd yr Ymerodraeth Brydeinig (OBE) am ei wasanaethau i fethiant y galon.

“Dywedais wrth fy rhieni, ac nid yw mam wedi stopio crio ers hynny,” meddai am dderbyn y wobr yn Rhestr Anrhydeddau Blwyddyn Newydd y Brenin. “Cefais fy synnu’n llwyr. Pan rydych chi'n gweithio yn y sector iechyd, rydych chi'n cael eich amgylchynu gan bobl anhygoel sy'n gwneud pethau anhygoel bob dydd. Y cyfan roeddwn i’n ei wneud oedd cadw fy mhen i lawr a gwneud fy ngwaith. Ac yna’n sydyn rydych chi'n cael gwobr fel hon ac rydych chi'n meddwl, pam fy mod i’n cael y sylw?”

Dechreuodd ei angerdd am gardioleg ddiwedd y 1980au yn ystod ei hyfforddiant meddygol. Cyflymder darganfyddiadau meddygol oedd yr hyn a'i denodd i'r maes yn gyntaf.

“Roedd cardioleg bob amser yn arbenigedd deinamig iawn, ond roedd hefyd yn arbenigedd hynod gystadleuol i geisio bod yn rhan ohono. Ni wyddwn mewn gwirionedd a fyddwn i byth yn llwyddo i’w gyflawni.

“Pan oeddwn yn fyfyriwr meddygol yn Ysbyty Guy’s, cyflwynodd un o'r cardiolegwyr achos ar un o'r stents cyntaf a roddwyd yn Guy's. Roeddwn i yn y ddarlithfa yn gwrando ar hyn ac yn meddwl, 'wow, mae hyn yn anhygoel'.

“Sbardunodd y foment honno fy niddordeb mewn cardioleg a methiant y galon. Dros y blynyddoedd, mae nifer y triniaethau wedi cynyddu a chynyddu, ac mae cleifion yn goroesi llawer hirach ond hefyd yn teimlo'n well hefyd.”

Yn fuan ar ôl ei hyfforddiant dyfarnwyd grant Sefydliad Prydeinig y Galon iddo ar gyfer cymrodoriaeth ymchwil yn Ysbyty St Thomas. Yn canolbwyntio ar ofal cleifion â thrawiadau ar y galon a methiant y galon, cafodd yr ymchwil sylw rhyngwladol, daeth yn sail i ganllawiau cenedlaethol ac enillodd Zaheer Ddoethuriaeth mewn Meddygaeth.

Yn 2004, yn dilyn cyfnodau yng Nghaerdydd, a Birmingham, penodwyd yr Athro Yousef yn Gardiolegydd Ymgynghorol yn Ysbyty Athrofaol Cymru, i arwain a datblygu'r gwasanaethau methiant y galon, cardiomyopathi, a gwasanaethau rheoli’r galon cymhleth ar gyfer y rhanbarth.

Fel arbenigwr mewn methiant y galon, mae Zaheer yn esbonio ei rôl: “Mae methiant y galon yn golygu nad yw'r galon yn cynhyrchu'r allbwn yr hoffech iddi wneud. Pryd bynnag y byddaf yn gweld claf wedi cael diagnosis o fethiant y galon, y cwestiwn cyntaf rwy'n ei ofyn bob amser yw pam? Rhan o fy ngwaith yw ceisio gweithio allan beth yw'r achos.

“Unwaith rydych chi wedi dod o hyd i'r achos, yna rydym yn amlwg yn trin yr achos. Os bydd o ganlyniad i broblem falf, yna rydych chi'n ceisio trin y falf, ond yna mae'n rhaid i chi wneud popeth posibl i wella gweithrediad iechyd y galon. Felly dyna lle mae'r tabledi yn dod i mewn. Mae llawer o newidiadau ffordd o fyw hefyd. Fel rydych chi'n gwybod, mae deiet iach, bwyta'n iawn, yfed llai, peidio ag yfed alcohol os yn bosibl, ymarfer corff a'r holl bethau hynny sy’n rhan o ffordd o fyw yn bwysig iawn hefyd.”

“Rydym yn ffodus fod gennym dîm gwych o nyrsys methiant y galon sy'n gwneud gwaith rhagorol yn sicrhau bod y triniaethau i'n cleifion yn cael eu gwneud yn y ffordd orau posibl a bod y cleifion, a'u gofalwyr, yn derbyn y gefnogaeth gymunedol sydd ei hangen arnynt.

“Gan ei fod yn gyflwr cronig, mae rhai o'n cleifion yn anffodus yn cyrraedd cyfnod diwedd oes eu salwch. Rydym wedi gweithio'n agos gyda'r tîm Gofal Cefnogol dan arweiniad Dr Clea Atkinson, i ymestyn gofal diwedd oes yn fwy effeithiol i gleifion methiant y galon. Mae hyn wedi denu diddordeb eang ac wedi ennill gwobrau cenedlaethol i Clea a'i thîm.”

Arbenigedd arall yw gosod rheolyddion y galon. Mae Zaheer wedi chwarae rhan allweddol wrth gyflwyno rheolyddion y galon ar gyfer methiant y galon nid yn unig yng Nghymru ond hefyd yn Sudan a Sierra Leone.

“Rwy'n credu, yn ôl pob tebyg, yr oeddwn yn y lle iawn ar yr adeg iawn,” meddai. “Tua diwedd fy hyfforddiant, dyna pryd roedd yr holl ddata ar gyfer rheolyddion y galon a methiant y galon yn dod allan. Nid oedd llawer o bobl wedi’u hyfforddi i'w mewnblannu. Fe wnes i gymrodoriaeth, dysgu sut i osod rheolyddion y galon a dod â hyn yn ôl i Gymru. Dros 20 mlynedd, rydym wedi gosod miloedd o reolyddion y galon ac wedi hyfforddi llawer o bobl hefyd.”

Un o’r prif bethau sy’n ysgogi Zaheer yw'r anghyfartaledd ym maes gofal iechyd, ledled y DU ac ar draws y byd. “Yn y DU,” meddai, “mae rhywun 85 oed sydd â rwystr ar y galon yn cael rheolydd y galon wedi’i osod yn ddi-gwestiwn. Mewn gwledydd incwm isel i ganol, nid oes gan gleifion iau â chyflyrau difrifol ar y galon fynediad at y ddyfais achub bywyd hon. “

Yn y DU mae'n orfodol tynnu rheolyddion y galon cyn amlosgi. Mae hyn yn gadael miloedd o reolyddion y galon nas defnyddiwyd gyda blynyddoedd o fywyd batri yn weddill. Mae Zaheer wedi sefydlu rhaglen i gasglu’r rheolyddion y galon hyn, eu sterileiddio a'u hail-osod mewn cleifion sy'n byw mewn gwledydd na fyddai fel arall yn cael manteisio ar y dechnoleg.

“Rydw i wedi bod i Sudan sawl gwaith ac wedi eu helpu i sefydlu eu gwasanaeth rheolyddion y galon. Fe wnaethon ni ddechrau gyda'r rheolyddion y galon hyn a addaswyd at ddibenion gwahanol, fe wnaethom hyfforddi meddygon lleol a llwyddom i gael cyllid i gychwyn y gwasanaeth. Cyn y problemau diweddar yn y wlad, roeddent yn mewnblannu 300 o reolyddion y galon y flwyddyn.

“Ac es i allan i Sierra Leone, fe wnes i hyfforddi meddyg sydd bellach yn mewnblannu rheolyddion y galon yn rheolaidd. Mae hynny'n werth chweil iawn mewn gwirionedd. Gydag ymdrech fach iawn, mae'r manteision yn enfawr.”

Mae Zaheer hefyd wedi cynnal diddordeb cryf mewn ymchwil ac arloesi. Yn ddiweddar mae wedi helpu i godi >£5 miliwn ar gyfer prosiect ymchwil a datblygu y mae'n ei oruchwylio, sy’n canolbwyntio ar ffordd hollol wahanol o reoli’r galon.

“Rydyn ni wedi ei brofi mewn defaid ac wedi dangos y gallwch chi wella gweithrediad y galon 20% mewn gwirionedd. Felly prif nod yr astudiaeth yr ydym yn ei wneud ar hyn o bryd yw dangos bod y ffordd yr ydym am reoli’r galon yn ddiogel i gleifion. Ac yna'r nod eilaidd yw dangos ei fod yn llwyddiant. Byddai'n driniaeth hollol newydd ar gyfer pob claf â methiant y galon sydd â rheolydd y galon. Mae'r gwelliant posibl i gleifion yn enfawr”.

Pan fydd yr Athro Zaheer Yousef OBE yn gofyn 'pam rydw i wedi cael y sylw' am ei wasanaethau i fethiant y galon, nid yw'n gwestiwn anodd ei ateb.